بانکداری باز چیست و چه اهمیتی در آینده بانکداری دارد؟

نویسنده: حامد اکبری، پژوهشگر سیاست‌گذاری دولت الکترونیک و اقتصاد استارت‌آپ‌ها

بانکداری باز (شفاف) یعنی شرایطی که بانک اجازه می‌دهد اطلاعات سپرده‌گذاران توسط منبع مورد وثوق و مستقل ثالث راستی آزمایی شود.

بانکداری باز به‌طور حتم مقصد گرایش عمومی نسل آتی خواهد بود که از آن گریزی نیست. پیش‌بینی‌ها رقمی حدودی برابر با ۲/۷ میلیارد پوند موقعیت دریافت سپرده سرمایه‌گذاری در بریتانیا تا سال ۲۰۲۲ را نشان می‌دهد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۶۴% از بزرگسالان جامعه با آغوش باز بانکداری باز را در صورت سهولت بهره‌برداری می‌پذیرند.

جنبه‌های متنوعی از امور مالی تحت تأثیر این بانکداری باز قرار خواهند گرفت. از شناخت مشتری (KYC) توسط بانک‌ها تا صنعت عظیم بیمه. اما پیش از تشریح شرایطی که نشان می‌دهد بانکداری سنتی در عرض کمتر از ۵ سال توسط پدیده بانکداری باز محو خواهد شد، کمی راجع به بانکداری باز صحبت کنیم!

بانکداری باز چیست؟

ماجرا از آن‌جا آغاز شد که در ژانویه سال ۲۰۱۸ دولت وقت انگلیس از تعداد ۹ بانک بزرگ بریتانیا خواست که این بانک‌ها اجازه دهند اطلاعات مشتریانشان با راستی‌آزمایی سوم و مستقل و مورد اعتمادی به اشتراک گذاشته شوند. در کمتر از یک‌ سال بیش از صد شرکت در این شرایط خدمات و ارزش افزوده تعریف و ارائه کردند. انگلیس در این ماه‌های اخیر تنها نبوده است. به محض اطلاع سایر نظام‌های بانکی از منافع پدیده شناخت مشتری (KYC) از طریق احراز هویت مشتری به‌وسیله شخص ثالث، کشور‌های سنگاپور، هنگ کنگ و استرالیا نیز به شکل گسترده و سازمان یافته جهت توسعه بانکداری باز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. مکزیک حتی بواسطه حضور گسترده باند‌های تبهکار و قاچاق مواد مخدر و لزوم پیگیری مقررات مبارزه با پولشویی در زمینه بانکداری باز و پدیده شناخت مشتری (KYC) مقررات رسمی وضع و اجرا کرده است. بسیاری از بانک‌های ایالات متحده هم به سمت این تغییر پذیرش بانکداری باز حرکت می‌کنند. جالب اینکه در ایالات متحده خلاقیت‌ها و ابتکارات به سمت مشوق‌ها برای پذیرش سریع‌تر احراز هویت دیجیتال (KYC) توسط بانک‌ها و مشتریان متمرکز شده است هرچند همچنان خلاء قانونی محسوس در ایالات متحده پیرامون توسعه بانکداری باز رخ‌نمایی می‌کند.

هرچه اهمیت تلاش در جهت پدیده ارزیابی صلاحیت و شناخت مشتری (KYC) به‌صورت اولویت آینده قانون‌گذاری در بانکداری درآمده، بانکداری باز به‌صورت یک انگیزه مضاعف خود را معرفی نموده است. از طرفی تنظیم‌کننده‌های بازار به‌صورت ناخودآگاه نسبت به هرگونه تغییر مقاومت نشان می‌دهند. هرچند به مدد سهولت‎‌های استفاده از نرم افزار‌ها و قابلیت‌های فناوری نوین، حضور پروتکل‌های هوشمند و API های کاربردی در وبسایت بانک‌ها این مقاومت تنظیم‌کننده‌های بانکداری رو به نزول است.

نمونه‌هایی از بانکداری باز

بانک HSBC انگلیس اپلیکیشنی طراحی و ارائه نموده که کاربر قادر است از طریق آن حساب‌های بانکی خود در ۲۱ بانک را به‌صورت یکجا در یک برنامه موبایلی مشاهده کند. شرکت کارت اعتباری FLUX اپلیکیشنی طراحی نموده که دارندگان کارت با این برنامه می‌توانند حتی بدون داشتن کارت اعتباری فیزیکی از خدمات اعتباری بانک‌ Barclays استفاده کنند.

بانک Lioyds هم یک اپلیکیشن جهت جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مرتبط با رفتار خرج‌های کاربر تهیه و ارائه نموده که به کاربر پیرامون کنترل هزینه‌ها و نحوه خرج کردن بهینه راهنمایی‌هایی ارائه می‌دهد. تعداد بسیاری API (رابط نرم افزار کاربردی) از شرکت‌های ثالث برای اجرای مقررات مبارزه با پولشویی و روند شناخت مشتری در بازار در حال حاضر به‌صورت ممتد رشد می‌کنند. تأیید و احراز اعتبار مدارک و اسناد نیز از طریق اپلیکیشن‌های بانکی قابل انجام خواهد بود.

به‌هر‌حال آمار گواه بر این است که در انگلیس میلیون‌ها عملیات و تراکنش تحت پروژه OBIE (Open Banking Implementation Entity) موسوم به “نهاد اجرایی بانکداری باز” در حال انجام و توسعه است. پتانسیل بانکداری باز به قدری گسترده و عظیم است که به جرأت می‌توان مبدل شدن بانکداری بریتانیا به‌عنوان یکی از مترقی‌ترین پیشتازان بانکداری باز خواهد بود.

بانکداری باز چه مقدار کاربردی و سودمند خواهد بود؟

راه‌حل‌های فین تکی غیربانکی به‌صورت عمیق دیدگاه کاربران را نسبت به سقف وظایف و قابلیت‌های مؤسسات مالی تغییر داده است.

همین موضوع سرعت روزافزونی به روند توسعه خدمات ارزش افزوده نوین از طریق API های متعدد ارائه شده تزریق کرده است. حتی برای سپرده‌گذاران و کسب وکارهای خرد و متقاضیان کوچک بازارهای مالیه.

هنوز هستند تأثیر‌گذاران بزرگی در بازار‌های مالی که مقاومت شدیدی در قبال بانکداری باز از خود بروز می‌دهند. توجیه آن‌ها این است که حجم عظیمی از اطلاعات توسط بانک با مجموعه ثالث به اشتراک گذاشته می‌شوند در حالی‌که چیزی در قبال آن بانک دریافت نمی‌نماید. اما استدلال مقابل با این دیدگاه اشتباه بانک‌ها این چنین است که بانک اتفاقاً با این اشتراک داده نخست اطلاعات در اختیار خود را راستی‌آزمایی نموده و نسبت به اعتبار و صحت و سقم آن اعتماد، اطمینان و اتکا پیدا کند. از آن مهم‌تر رابطه آسان و تجربه کاربری جذاب و نوین بین بانک و کاربران. بانکداری باز قطعاً اگر تنها پیرامون مبارزه با پولشویی و جلوگیری از کلاهبرداری توسعه یابد و در این میان بانک و کاربر تغییری جذاب و محسوس در سهولت استفاده و ارائه خدمات شاهد نباشد، روند بانکداری باز دچار مانع خواهد شد.

مثلاً اجرای KYC شناخت مشتری در بانک HSBC موجب شد علاوه بر جلوگیری از امکان پولشویی در این بانک، کاربر قادر باشد تمامی اطلاعات همه حساب‌های بانکی اش را در یک صفحه اپلیکیشن موبایلی مشاهده کند، از طرفی خود بانک از طرفین مبدأ و مقصد تمام تراکنش‌های بانکی ۱۰۰% اطمینان خواهد داشت و حتی بابت این اطمینان می‌تواند بازاریابی نمایند.

مقاومت عمومی جامعه کاربران نسبت به بانکداری باز

1. از اطلاعات فردی کاربر توسط بانک سوء‌استفاده خواهد شد.
2. به‌دلیل ضعف پروتکل‌های امنیتی رخنه اطلاعات محرمانه رخ خواهد داد.

هرچند اکثریت این موانع ذهنی در نگاه کاربران از شایعات و اخبار بی پایه سرمنشأ می‌گیرند ولی باید پذیرفت بانکداری باز با اجبار و زور به کاربر نمی‌بایست تحمیل شود و از طرفی کاربر به‌صورت ناخودآگاه تحت تأثیر شایعات خصوصاً شایعات دلهره آور قرار می‌گیرد. باید پذیرفت که امنیت اشتراک‌گذاری داده‌ها تنها می‌بایست توسط متخصصین موضوع امنیت اطلاعات و داده براساس واقعیات فنی و پروتکل‌های امنیتی مورد بهره‌برداری ارزیابی شوند. همین معیار‌های فنی به وضوح ثابت می‌کنند که امنیت داد‌ها در نظام بانکداری باز به مراتب از سایر متد‌های اشتراک‌گذاری داده‌ها امن‌تر است. فراموش نکنیم که نظام بانکداری باز تحت مقررات حفاظت داده و اطلاعات (GDPR) شکل گرفته و توسعه یافته است. لذا هیچ تهدید مؤثری جهت رخنه اطلاعات بانکداری باز قادر به سرقت داده‌ها نیست.

نتیجه‌گیری

تمامی کسب وکارها و افراد حقیقی و سازمان‌های حقوقی، بانک‌ها مؤسسات مالی و… قادر به عضویت و فعالیت در نظام بانکداری باز هستند. درواقع تاکنون همین اعضای ریز و درشت با ابتکارات خلاقانه خود این نظام بانکداری را توسعه داده و آن را با خدمات جدید‌تر، جذاب نمودند. اما هم‌چنان به جرأت می‌توان گفت جای رشد و اطلاح و تعریف خدمات بیشتر به‌شدت حس می‌شود. احراز هویت مشتریان (KYC) یا همان مشتری خود را بشناس، شاه‌کلید جلوگیری از کلاهبرداری، پولشویی و هرگونه سوءاستفاده از خدمات توسط هویت‌های غیرواقعی خواهد بود.
از طرفی با وجود جذابیت‌های فراوان خدمات (KYC) یا خدمات مشتری خود را بشناس، همچنان تعدادی از بانک‌ها به هر دلیلی از پذیرش منافع کلان این خدمات طفره رفته و زیربار اشتراک داده‌های مشتریان با منبع ثالث نمی‌شوند. متخصصان امر خلاء قانونی را از دلایل مؤثر در این مقاومت بانک‌ها می‌دانند. اساساً مقررات مصوب رفتار بانک‌ها را طبق تجربیات گذشته، به‌شدت تغییر می‌دهد.
بزرگان و مؤثران بازار مالی دنیا باید توجه داشته باشند که با این سیل ورودی بانک‌های آنلاین، کارت‌های اعتباری مجازی و سایر خدمات نوین و نوظهور فین تک (Fintech)، سرنوشتی غیر از حذف از بازار در صورت عدم پذیرش بانکداری باز در انتظارشان نخواهد بود.