زندگی کارمندی را می‌توان نوعی از سبک زندگی دانست که در آن زن یا مرد با نظم و برنامه‌ی مشخص کاری روزهای خود را می‌‌گذرانند. تمامی برنامه‌های زندگی و تفریحی فرد باید در چارچوب برنامه کاری و نظم زمانی کار او قرار بگیرد. اما گاهی، علی‌رغم تمام تلاش‌های کارمند برای تداخل نداشتن برنامه‌های زندگی با برنامه‌های کاری، مواردی پیش می‌آید که نمی‌تواند برای چند ساعت یا یک روز سر کار باشد. خوشبختانه قانون کار برای این موارد تمهیداتی اندیشیده و مرخصی قانونی برای کارمند در نظر گرفته است. در این مطلب قصد داریم به این موضوع بپردازیم که از نظر قانون مرخصی چگونه تعریف میشود و چه انواعی دارد. با ما همراه باشید.
مرخصی چیست؟
به طور کلی، مرخصی به زمانی اطلاق میشود که کارفرما به کارمند خود اجازه می‌دهد تا برای مدتی (از چند ساعت تا چند روز) در محل کار خود حضور نداشته باشد. مرخصی می‌تواند با توجه به شرایط درخواست کارمند به صورت با حقوق، بدون حقوق و اجباری باشد. مرخصی حق قانونی کارمند است و قانون کار از دیرباز این حق را برای کارگر و کارفرما به رسمیت شناخته است. در ادامه با انواع مرخصی در قانون کار ایران آشنا خواهیم شد.
انواع مرخصی در قانون کار ایران
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی کارمندان و کارگران در شرکت‌ها و سازمان‌های گوناگون، امکان تعطیلی و مرخصی گرفتن در برخی از روزهای ماه است. بعضی از کارمندان با وجود داشتن حق قانونی مرخصی، مجوز حضور نداشتن در شرکت را از کارفرمای خود دریافت نمی‌کنند. خوشبختانه، قانون کار جمهوری اسلامی ایران انواع مرخصی را برای کارگران پیش‌بینی کرده است و آن را حق بدیهی هر فرد در دوران کار دانسته است. انواع مرخصی از نظر قانون کار عبارتند از:
- مرخصی استحقاقی؛
- مرخصی استعلاجی؛
- مرخصی ساعتی؛
- مرخصی بارداری؛
- مرخصی ازدواج؛
- مرخصی بدون حقوق.
در ادامه با هر یک از انواع مرخصی و شرایط آن‌ها آشنا می‌شنویم.
۱. مرخصی استحقاقی
همان‌طور که از نام این نوع مرخصی مشخص است، کارمند حق استفاده از آن را در طول دوران کار دارد. مرخصی استحقاقی نوعی مرخصی است که در آن کارمند و کارگر می‌تواند بدون این که از حقوق او کسر شود، در محل کار حضور نداشته باشد. این مرخصی از نظر قانون برای هر کارگر دو روز و نیم در ماه مقرر شده است که برابر با ۱۹۲ ساعت در سال (۲۶ روز در سال) است. کارگرانی که از مرخصی استحقاقی در طول ماه‌های خود استفاده نمی‌کنند، می‌توانند ۹ روز از آن را ذخیره کنند. مرخصی استحقاقی کارگران فصلی، بر حسب ماه های کارکرد آن‌ها تعیین میشود.
چند نکته مهم در مورد مرخصی استحقاقی
- بر اساس ماده ۶۲ قانون کار، روز جمعه، برای کارگران روز تعطیل هفتگی با حقوق محسوب میشود.
- بر اساس ماده ۶۳ قانون کار، کارگران علاوه بر تعطیلات رسمی که در تقویم تعیین شده است، روز جهانی کارگر (۱۱ اردیبهشت) نیز تعطیل هستند و کارفرمایان نباید کارگران به کار در این روز فرا بخوانند. در صورتی که کارگر به درخواست کارفرما در روز جهانی کارگر به محل کار مراجعه کند، باید حقوق، دستمزد و اضافه کار روز کارگر را با او محاسبه و تسویه نماید.
- بر اساس ماده ۶۴ قانون کار، مرخصی استحقاقی کارگران ۲۶ روز در سال (۳۰ روز در سال با احتساب جمعه‌ها) است.
- بر اساس ماده ۶۴ قانون کار، کارگرانی که در محل کار خود کمتر از ۱ سال است که مشغول به کار شده‌اند، مرخصی سالانه آن‌ها باید بر حسب مدت زمان کار محاسبه شود.
- طبق ماده ۶۴ قانون کار، روزهای تعطیل رسمی جزو مرخصی‌های کارگر محسوب نمی‌شود.
- طبق ماده ۶۶ قانون کار، کارگرانی که از مرخصی استحقاقی سالانه خود استفاده نکرده‌اند، می‌توانند تنها ۹ روز از آن را ذخیره کنند.
- طبق ماده ۶۹ قانون کار، در صورتی که مرخصی کارگران در سه ماه آخر سال برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار تنظیم شود، امکان جابجایی مرخصی بین کارگران در روزهای سال امکان‌پذیر است.
- طبق ماده ۶۹ قانون کار، در صورتی که کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی گرفتن کارگر به توافق نرسند، باید به اداره کار و امور اجتماعی محل مراجعه کنند.
- طبق ماده ۷۱ قانون کار، در صورتی که کارگر بازنشسته و یا کاملاً از کار افتاده شود و یا فوت کند و یا کارگاه به هر دلیلی تعطیل شود، مرخصی‌های استفاده نشده‌ی او باید خود وی یا ورثه پرداخت شود.
- در صورتی که کارگر خود استعفا دهد یا ترک کار کند، مرخصی‌های باقیمانده به وی تعلق نمی‌گیرد.
- طبق ماده ۳۴ قانون کار، کارگران روزمزد، حق دریافت مزد برای روزهای جمعه، تعطیلات رسمی و مرخصی را بر اساس میانگین کارمزدی دارند که در روزهای آخرین ماه دریافت کرده‌اند. مبلغ دریافتی آن‌ها نباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد.
- مرخصی روزانه برای روزهای پنجشنبه به صورت ساعتی و ۴ ساعت درنظر گرفته میشود.
نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی برای مشاغل معمولی و سخت و زیان آور
طبق ماده ۶۵ قانون کار، کارگرانی که در کارهای سخت و زیان‌آور مشغول به کار هستند، حق استفاده از ۵ هفته مرخصی سالانه (حدود ۳ روز در ماه) را دارند. این مرخصی بهتر است در دو نوبت و در پایان هر ۶ ماه کار دریافت شود.
۲. مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی را می‌توان یکی از مرخصی‌هایی دانست که میان کارگر و کارفرما چالش زیادی ایجاد میکند. این مرخصی باید ابتدا به تایید سازمان تامین اجتماعی برسد. قانون کار برای این مرخصی مدت زمان مشخصی پیش‌بینی نکرده است و مدت زمان آن توسط پزشک معالج مشخص میشود. البته این بدان معنا نیست که هیچ چارچوبی برای این مرخصی وجود ندارد، بلکه مدت زمان مرخصی استعلاجی باید به تایید پزشک معالج و معتمد سازمان تامین اجتماعی و یا کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی برسد. ماده۷۴ قانون کار و ۵۹ قانون تامین اجتماعی، مدت زمان مرخصی استعلاجی فرد جزو سوابق بیمه محسوب میشود و پرداخت غرامت و دستمزد را نیز شامل میشود.
حداکثر مدت مرخصی استعلاجی برای کارگران چهار ماه است اما در صورتی که پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی تایید کند که نیاز به مدت زمان بیشتری بری استراحت است و مرخصی استعلاجی کارگر به ۱ سال برسد و یا بیماری او صعب‌العلاج تشخیص داده شود، کارگر بازنشسته خواهد شد.
۳. مرخصی ساعتی
مرخصی ساعتی را می‌توان زیر مجموعه‌ی مرخصی استحقاقی در نظر گرفت؛ میزان ساعت‌هایی که کارگر در طول روز از کارگاه مرخصی گرفته است، از مرخصی استحقاقی او کسر میشود. مدت زمان مرخصی ساعتی مجاز، با توجه به قوانین شرکت‌های مختلف متفاوت است. بعضی شرکت‌ها تنها امکان ۲ ساعت مرخصی ساعتی را دارند و برخی دیگر حتی تا ۶ ساعت را نیز مرخصی ساعتی محسوب می‌کنند. به طور کلی، هر ۸ ساعت مرخصی، یک مرخصی روزانه محسوب میشود.
علاوه بر این، برخی شرکت‌ها ساعت‌های کاری روز پنجشنبه را در طول روزهای هفته پخش می‌کنند و به این ترتیب، روز پنجشنبه را تعطیل هستند. در این صورت، میزان استفاده از مرخصی استحقاقی در طول هفته نباید بیشتر از مجموع ساعت‌های کاری موظف باشد؛ در صورتی که میزان مرخصی ساعتی بیش از کل مرخصی استحقاقی در ماه باشد، کارفرما می‌تواند مرخصی بدون حقوق و کسر از کار برای کارگر در نظر بگیر و برای آن ساعت‌ها بیمه پرداخت نکند.
۴. مرخصی بارداری و زایمان
بر اساس قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۲۰/۰۳/۹۲، زنان شاغل در بخش‌های دولتی و غیر دولتی که زایمان کرده‌اند، می‌توانند به مدت ۹ ماه از مرخصی زایمان بهره ببرند. همسران این زنان نیز ۲ هفته مرخصی اجباری، علاوه بر مرخصی استحقاقی خواهند داشت، و حقوق و دستمزد آن‌ها به طور کامل محاسبه میشود.
شرکت‌های خصوصی و مشمول قوانین تامین اجتماعی معمولاً مدت زمان مرخصی زایمان را برای زنان ۶ ماه در نظر می‌گیرند و مرخصی اجباری همسران آن‌ها هم باید با موافقت کارفرما استفاده شود.
مدت زمان مرخصی زایمان زنان شاغل جزو سوابق کاری آن‌ها محسوب میشود و غرامت دوران بارداری به بیمه‌شده پرداخت میشود.
۵. مرخصی ازدواج
در صورت ازدواج بیمه‌شده، مبلغی به عنوان هدیه به بیمه شده پرداخت میشود و علاوه بر آن، سه روز مرخصی نیز به عنوان مرخصی ازدواج به او داده میشود. ضمن این که فرد می‌تواند علاوه بر این مرخصی، از مرخصی استحقاقی خود استفاده کند. مرخصی ازدواج شامل تمام حقوق فرد میشود و تمام مزایای قانونی از جمله عیدی و سنوات نیز برای این سه روز به طور کامل پرداخت میشود.
۶. مرخصی بدون حقوق
در صورتی که کارگر قادر به انجام کار تا ۲ سال نباشد، می‌تواند مرخصی بدون حقوق دریافت کند. در این مدت، قرارداد کار میان کارگر و کارفرما به حالت تعلیق درمی‌آید و بعد از این مدت، کارگر می‌تواند به کار سابق خود برگردد. قوانین مربوط به مرخصی بدون حقوق در ماده ۱۶ قانون کار ذکر شده است. معمولاً این مرخصی برای افرادی است که برای تحصیل، سفر، امور شخصی و مشکلات زندگی، گذراندن دوره‌ی آموزشی و تغییر کار اقدام می‌کنند. مرخصی بدون حقوق باید با موافقت کارفرما صورت بگیرد.
طبق ماده ۷۲ قانون کار، نحوه‌ی استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن‌ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین میشود.
کلام پایانی
مسئله‌ی مرخصی برای بسیاری از کارگران و کارمندان مسئله‌ای پرابهام است که شاید از جزئیات قانونی آن اطلاع نداشته باشند. ما در این مطلب به طور کامل به بررسی مرخصی پرداختیم و با انواع مرخصی از نظر قانون آشنا شدیم. امیدواریم این مطلب توانسته باشد به پرسش‌های شما به طور کامل پاسخ دهد.
در پایان، یادآور می‌شویم که فرایند احراز هویت سامانه روابط کار مدتی است که با همکاری وبسایت یوآیدی به صورت غیرحضوری انجام می شود. کاربران با انجام فرایند ثبت نام و احراز هویت سامانه روابط کار با یوآیدی و با استفاده از گوشی هوشمند، می توانند از خدمات حوزه روابط کار از جمله ثبت شکایت در سامانه روابط کار به صورت غیرحضوری و شبانه روزی استفاده نمایند. یوآیدی اولین سرویس احراز هویت دیجیتال در کشور است که فرایند احراز هویت کاربران را با الگوریتم های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین نظیر تشخیص چهره و تشخیص زنده بودن چهره کاربر انجام می دهد. فرایند احراز هویت غیرحضوری با یوآیدی به صورت آنی و با دقت بالای ۹۸ درصد انجام می پذیرد. برای دریافت مشاوره رایگان جهت احراز هویت کاربران خود با کارشناسان ما تماس بگیرید.
