آشنایی با اصول و قواعد حاکم بر بیمه بیکاری برای همه افرادی که بر اساس قانون کار فعالیت می‌کنند، ضروری است. آشنایی با این اصول به ویژه در عصر حاضر که نوسانات شدید اقتصادی منجر به تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها و بیکار شدن کارگران آنها می‌شود، اهمیت ویژه‌ای یافته است. از این رو ما نیز در این مطلب از یوآیدی قصد داریم، به بررسی صفر تا صد بیمه بیکاری بپردازیم. برای کسب اطلاعاتی در این زمینه تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
بیمه بیکاری چیست؟
مطابق با قانون اساسی، دولت وظیفه دارد تا با کمک به کارگران بیکار شده از آنها حمایت کند. این استراتژی باید به گونه‌ای تعبیه شود که کارگران بیکار شده بتوانند در طول مدتی که مشغول به فعالیت شغلی نیستند، مزایایی برای امرار معاش خود دریافت کنند. به این ترتیب در تامین نیازهای خود به مشکل برنخواهند خورد. بنابراین تامین حقوق و مزایای کارگران در زمان بیکاری یکی از مهمترین مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
از نظر بیمه، بیکار چه کسی است؟
قبل از بررسی قوانین مربوط به بیمه‌ی بیکاری، باید بدانیم که بر اساس قانون تامین اجتماعی بیکار به چه کسی اطلاق می‌شود؟
طبق ماده ۲ قانون تامین اجتماعی، بیکار به فرد بیمه شده‌ای اطلاق می‌شود که بدون میل و اراده خود بیکار شده است. اما در صورت فراهم بودن شرایط کار آماده فعالیت در محیط کاری است. بر اساس ۲ تبصره این قانون، افراد ذیل مشمول استفاده از بیمه‌ی بیکاری تامین اجتماعی هستند:
- اشخاص بیمه شده‌ای که به علت تغییر در ساختار اقتصادی محل کار خود، بنا بر تایید شورای عالی کار، شغل خود را از دست می‌دهند و به صورت موقت بیکار می‌شوند.
- افراد بیمه شده‌ای که به دلیل حوادث غیر مترقبه مانند سیل، جنگ، زلزله، آتش سوزی و بیماری‌های پاندمی مثل کرونا شغل خود را از دست می‌دهند.
نکته قابل توجه موجود در این زمینه آن است که تشخیص ارادی یا غیر ارادی بودن بیکاری فرد توسط کمیته‌ای از نمایندگان سازمان تامین اجتماعی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام می‌گیرد.
اعلام بیکاری به سازمان تامین اجتماعی چه زمانی باید انجام شود؟
بر اساس بند ب ماده ۶ قانون تاین اجتماعی، بیمه شدگان برای دریافت خدمات بیمه بیکاری حداکثر تا ۳۰ روز از تاریخ بیکاری خود، باید موضوع را به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهند. این لفراد همچنین لازم است که آمادگی خود را برای اشتغال مجدد به کار تخصصی خود یا مشابه آن به این سازمان اعلام کنند.
شرایط دریافت بیمه‌ی بیکاری
استفاده از خدمات بیمه‌ی بیکاری و دریافت مقرری برای افرادی که شرایط زیر را داشته باشند بلامانع لست:
- در صورتی که فرد به صورت غیر ارادی، شغل خود را از دست داده باشد.
- تحت شرایطی که فرد مورد نظر مستمری بگیر، بازنشسته و از کار افتاده نباشد.
- فرد قبل از بیکار شدن حداقل به مدت یک سال سابقه پرداخت حق بیمه را داشته باشد.
- بیمه شده ایرانی الاصل باشد.
- فرد مور نظر دارای سابقه یک ساله قرارداد کار با پرداخت حق بیمه باشد.
- فرد بیکار شده، کارفرما، بیمه شده اختیاری و دارای شغل آزاد نباشد.
- فرد حداکثر ظرف مدت ۳۰ روز بعد از اخراج، بیکاری خود را به اداره کار اعلام کند.
- توجه داشته باشید که کارگران فصلی، اگر قبل از یک سال و در میانه فصل کاری از کار اخراج شوند، اما تشخیص داده شود بیکاری آنها غیر ارادی است، مشمول دریافت بیمه‌ی بیکاری خواهند شد.
- اگر شخص بیمه شده حداکثر ۲ ماه پس از گذشت دوران سربازی به محل کار خود بازگردد. اما کارفرما به او اجازه فعالیت مجدد ندهد، می‌تواند با اثبات شرایط، بیمه بیکاری را دریافت کند.
نکته قابل توجه اینجاست که اگر فرد بیمه شده ۳ درصد حق بیمه بیکاری را پرداخت نکرده باشد، در زمان بیکاری، شرایط دریافت آن را نخواهد داشت. لازم به توضیح است که در طول مدتی که فرد مقرری بیمه بیکاری را دریافت می‌کند، جزو سوابق بیمه‌ای او حساب می‌شود. بنابراین در اصطلاح عامیانه برای او بیمه رد می‌شود.
مدت زمان پرداخت بیمه‌ی بیکاری بر چه اساسی تعیین می‌شود؟
مدت زمان دریافت بیمه‌ی بیکاری به سابقه پرداخت حق بیمه در زمان اشتغال فرد وابسته است. مدت زمان استفاده از این مقرری برای بیمه شدگان متاهل یا متکفل حداکثر ۵۰ ماه و برای مجردین حداکثر ۳۶ ماه است. مدت زمان استفاده از بیمه بیکاری برای افراد مختلف بر اساس جدول زیر محاسبه می‌شود:
| سابقه پرداخت حق بیمه | مدت زمان دریافت مقرری بیکاری برای افراد متاهل | مدت زمان دریافت مقرری بیکاری برای افراد مجرد |
| ۶ الی ۲۴ ماه | ۱۲ ماه | ۶ ماه |
| ۲۵ الی ۱۲۰ ماه | ۱۸ ماه | ۱۲ ماه |
| ۱۲۱ تا ۱۸۰ ماه | ۲۶ ماه | ۱۸ ماه |
| ۱۸۱ تا ۲۴۰ ماه | ۳۶ ماه | ۲۶ ماه |
| ۲۴۱ ماه و بیشتر | ۵۰ ماه | ۳۶ ماه |
افراد مسن مشمول قانون کاری که در زمان بیکار شدن ۵۵ سال سن یا بیشتر از آن داشته و ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند. تا زمانی که مشغول به کار نشده‌اند، می‌توانند تا رسیدن به سن بازنشستگی تحت پوشش بیمه‌ی بیکاری باشند و مقرری دریافت کنند.
تشکیل پرونده بیمه‌ی بیکاری به چه ترتیبی انجام می‌شود؟
برای تشکیل پرونده، لازم است که فرد حداکثر پس از گذشت ۳۰ روز از تاریخ بیکاری خود، با در دست داشتن مدارک لازم برای دریافت مقرری بیکاری به اداره کار مراجعه کند و فرم تقاضای مستمری بیکاری را تکمیل نماید. به این ترتیب پرونده او به جریان خواهد افتاد.
تنها در صورتی مراجعه فرد به اداره کار جهت دریافت مقرری بیکاری پس از گذشت ۳۰ روز مورد پذیرش است که مدارک معتبری مبنی بر موجه بودن تاخیر به این اداره ارائه شود. به این ترتیب مراجعه تا ۳ ماه پس از بیکاری نیز مورد پذیرش خواهد بود. لازم به توضیح است که برای اشخاص واجد شرایط، مبلغ بیمه بیکاری از اولین روز شروع بیکاری آنها محاسبه شده و به حساب او واریز می‌شود.
مدارک مورد نیاز برای دریافت مقرری بیکاری
- کپی و اصل قرارداد کار یکسال آخر یا رأی صادر شده
- چهار قطعه عکس ۳ در ۴ جدید
- اصل و کپی مدرک تحصیلی یا مدرک فنی
- اصل و کپی تمام صفحات شناسنامه
- اصل و کپی کارت ملی
- کپی صفحه اول دفترچه بیمه
- اصل و کپی گواهی کار در شرکت
- اصل و کپی کارت پایان خدمت (برای آقایان)
- پوشه
- نامه عدم نیاز کارفرما
در نامه عدم نیاز ارائه شده توسط کارفرما به اداره کار مرکزی استان، باید دلیل بیکار شدن ناخواسته فرد به صورت مکتوب اعلام شود. تاریخ درج شده در این نامه نیز باید یک روز بعد از تاریخ پایان قرارداد و آخرین روز ذکر شده در لیست بیمه باشد.
مراحل ثبت بیمه بیکاری در سامانه روابط کار
در صورتی که شما نیز قصد استفاده از تسهیلات مربوط به بیمه بیکاری را دارید، می‌توانید با مراجعه به دفاتر پیشخوان دولت، احراز هویت انجام دهید و حساب کاربری ایجاد کنید. اما در صورتی که قصد دارید ثبت‌نام خود را به صورت غیرحضوری انجام دهید، لازم است مراحل زیر را طی کنید:
۱) در ابتدای امر در یکی از مرورگرهای گوشی یا لپ تاپ خود عبارت سامانه جامع روابط کار را جستجو کنید. به این ترتیب به این لینک prkar.mcls.gov.ir هدایت خواهید شد.
۲) پس از کلیک بر روی لینک و ورود به سایت پیامی مبتنی بر الزام احراز هویت را دریافت خواهید کرد.
۳) در این مرحله در صورتی که از قبل حساب کاربری دارید، بر روی گزینه متوجه شدم کلیک کنید. در غیر این صورت لازم است که بر روی احراز هویت کلیک کنید و مراحل مربوط به آن را تکمیل کنید.
۴) در صورت انتخاب احراز هویت لازم است که گزینه مربوط به احراز هویت الکترونیکی را انتخاب کنید.
۵) برای تکمیل این مرحله کافی است اطلاعات درخواستی مانند کد ملی، تاریخ تولد و دیگر موارد را در قسمت مشخص شده وارد کنید. سپس بر روی گزینه کلیک کنید. به این ترتیب می‌توانید مراحل مربوطه را تکمیل کنید و نام کاربری و رمز عبور خود را دریافت کنید.
۶) اما اگر از قبل حساب کاربری دارید، ورود با رمز عبور برای شما آسان خواهد بود.
۷) در صورت فراموشی رمز عبور، می‌توانید برای بازیابی رمز عبور خود اقدام کنید.
۸) به یاد داشتن نام کاربری برای بازیابی رمز عبور الزامی است. به این ترتیب نیز می‌توانید با وارد کردن اطلاعات درخواستی، رمز عبور خود را تغییر دهید.
۹) توجه داشته باشید که نام کاربری برای اشخاص حقیقی کد ملی و برای اشخاص حقوقی شناسه ملی آنها است.
۱۰) پس از ورود به سامانه، از طریق پنجره خدمات به بخش درخواست بیمه بیکاری وارد خواهید شد.
۱۱) اکنون لازم است تا اطلاعات درخواستی در فرم مربوط به ثبت نام بیمه بیکاری را تکمیل نمایید و درخواست خود را ثبت کنید.
۱۲) در این مرحله وارد صفحه ثبت درخواست می‌شوید. بنابراین لازم است در قسمت اطلاعات تکمیلی علت بیکاری را از بین موارد مشخص شده، انتخاب نمایید. که عبارتند از :
- اتمام قراداد
اگر شخص در پایان مدت قرارداد بیکار شود، می‌تواند با داشتن آخرین قرارداد و نامه عدم نیاز کارفرما درخواست بیمه بیکاری کند. - اخراج در اثنای قرارداد
در این مورد فرد، ابتدا باید به مراجع حل اختلاف کار طرح دعوی کند. سپس با داشتن اولین دادخواست و دادنامه قطعی از سوی مراجع مذکور درخواست خود را برای بیمه بیکاری ثبت کند.
۱۳) پس از تکمیل اطلاعات درخواستی، شما می‌توانید مدارک خود را بارگذاری کنید. تا مراحل ثبت تکمیل شود.
۱۴) فراموش نکنید که در قسمت اطلاعات کارگاه، موارد خواسته باید به دقت تکمیل شوند.
۱۵) اکنون لازم است که اطلاعات بیمه و میزان مهارت شغلی را وارد نمایید. سپس اطلاعات مربوط به شرایط بیکاری را تکمیل نمایید. در نهایت نیز شرایط احراز بیمه بیکاری را تایید و گزینه ارسال را انتخاب نمایید.
مبلغ مقرری بیکاری چگونه محاسبه می‌شود؟
طبق قانون، مقرری بیمه بیکاری، ۵۵% متوسط دستمزد و حقوق فرد بیمه شده است. این مبلغ برای افراد متاهل و متکفل، که حداکثر ۴ نفر را تحت تکفل دارند، به ازای هر فرد به میزان ۱۰% قابل افزایش است. البته این کار در صورتی امکان انجام دارد که از حداقل دستمزدی که همان سال توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود، کمتر از ۸۰% حقوق بیمه شده بیشتر نباشد.
توجه داشته باشید که واریز حقوق بیمه بیکاری به طور معمول بین دهم الی پانزدهم هر ماه انجام می‌شود. از این رو اگر در این بازه واریز مقرری بیکاری انجام نشود، می‌توانید به شعب تامین اجتماعی مراجعه کنید و علت را جویا شوید. با توجه به این‌که این مقرری که توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود، مانند سایر مستمری‌ها معاف از مالیات است.
بانک‌های مورد تایید برای دریافت مقرری بیکاری
دریافت مقرری بیکاری منوط به داشتن حساب بانکی در یکی از بانک‌های زیر است:
- ملی
- ملت
- صادرات
- تجارت
- رفاه
- سپه
در چه صورتی بیمه بیکاری قطع می‌شود؟
بر اساس قانون کار، بیمه بیکاری در شرایط زیر قطع خواهد شد:
- فرد مورد نظر مجددا مشغول به کار شود.
- فرد بیمه شده فوت کند.
- خودداری از قبول شغل پیشنهادی با تخصص اصلی خود یا مشابه با آن
- اجتناب از حضور در دوره‌های سواد آموزی و کار آموزی بدون عذر موجه
- افراد دچار از کار افتادگی کامل
- افراد دریافت کننده مستمری بازنشستگی
- اتمام مدت زمان دریافت قانونی مستمری بیمه بیکاری
در چه شرایطی فرد باید مبالغ مقرری بیمه بیکاری را به تامین اجتماعی بازگرداند؟
در صورت بروز یکی از شرایط زیر فرد باید تمام مبالغی را که به عنوان مقرری بیکاری دریافت کرده است، به حساب سازمان تامین اجتماعی بازگرداند:
- پس از پرداخت مقرری بیکاری مشخص شود که بیکاری فرد بیمه شده، ارادی بوده است.
- اشتغال مجدد فرد بیمه شده، بدون اطلاع به سازمان و تداوم در دریافت مقرری که در این مورد فرد، تنها مبلغ دریافتی بعد از اشتغال مجدد را باید به سازمان بازگرداند.
- در صورت دریافت هر گونه دستمزد برای روزهای بلاتکلیفی خود برای برگشت به کار قبلی
آیا عیدی به افراد دریافت کننده مقرری بیکاری تعلق می‌گیرد؟
بیمه بیکاری مقرری است که توسط سازمان تامین اجتماعی به منظور حمایت از کارگران و کارمندانی که به صورت غیر ارادی از کار خود برکنار شدند، در نظر گرفته شده است. این در حالی است که عیدی از طرف کارفرما برای افراد مشغول به کار در حوزه فعالیتشان داده می‌شود و در حقیقت نوعی پاداش است. بنابراین به اشخاصی که مقرری بیمه بیکاری دریافت می‌کنند، در طول مدت استفاده از این تسهیلات، عیدی تعلق نخواهد گرفت.
