هوش مصنوعی ایرانی
هوش مصنوعی (AI) به عنوان شاخه‌ای از علوم کامپیوتر، به شبیه‌سازی هوش انسانی در ماشین‌ها به ویژه سیستم‌های کامپیوتری تمرکز دارد و از دیر باز و با قدرت گرفتن سیستم‌های کامپیوتری، نسخه‌های اولیه آن نیز معرفی و عرضه شد.
در بسیاری از صنایع که با ماشین‌آلات بزرگ و صنعتی سر و کار دارند، برای افزایش دقت و کاهش نیاز به نیروی انسانی، نسخه‌های اولیه هوش مصنوعی که فقط قابل برنامه‌ریزی‌های ساده و ابتدایی بودند، به کار گرفته شد. همین نسخه‌های اولیه بسیار کاربردی بودند، با این که فقط می‌توانستند چند دستور ساده و از قبل برنامه‌ریزی شده را انجام دهند.
به مرور زمان هوش مصنوعی قدرت گرفت و نمونه‌های اولیه آن به کشورهای دیگر دنیا به خصوص ایران که یک قطب صنعتی و مهم در علم کامپیوتر بود، وارد شد. هوش مصنوعی به ماشین‌ها اجازه می‌دهد تا توانایی‌های ذهن انسان را مدل‌سازی کنند یا حتی آن‌ها را بهبود بخشند. بسیاری از شرکت‌های بزرگ ایرانی نیز به خاطر همین ویژگی، هوش مصنوعی را پذیرفتند تا به کمک آن بازدهی کارکنان و ماشین‌آلات افزایش پیدا کند.
در حال حاضر این علم به بخش بزرگی از زندگی روزمره ما تبدیل شده است و در توسعه خودروها از جمله دستیارهای هوشمند مانند سیری و الکسا به کار برده می‌شود. تمام گوشی‌های هوشمند، به نوعی از هوش مصنوعی برای انجام برخی دستورات استفاده می‌کنند تا نیاز کاربران را پاسخ داده باشند.
به صورت کلی، در سیستم‌های هوش مصنوعی، با ترکیب مجموعه‌های بزرگی از داده‌ها و الگوریتم‌های پردازش هوشمند و تکراری؛ سعی می‌شود تا یادگیری ماشین بهبود یافته و سرعت بیشتری پیدا کند و در اصطلاح عمومی، پروسه خودآموزی آغاز گردد.
تیم‌های مختلف ایرانی نیز که در حوزه ساخت تجهیزات کامپیوتری یا ماشین‌آلات صنعتی فعالیت می‌کردند، با دستیابی به این الگوریتم‌ها و حتی ساخت و کشف الگوریتم‌های جدید، هوش مصنوعی ایرانی خلق کردند. هوش مصنوعی ایرانی حدالامکان بومی سازی شده بودند و داده‌هایشان منطبق بر داده‌های داخل کشور بود که این مورد نیز توسعه داده شده است.
بیشتر بخوانید: انواع هوش مصنوعی
جایگاه ایران در بین کشورهای فعال در حوزه هوش مصنوعی
Nature Index یک پایگاه داده در زمینه رتبه‌بندی کشورها در حوزه هوش مصنوعی است. این منبع، کشورها را بر اساس مقالات تحقیقی منتشر شده در ۸۲ مجله علوم طبیعی با کیفیت که توسط یک گروه مستقل از محققان انتخاب می‌شوند، دنبال می‌کند.
بر اساس گزارش منتشر شده توسط دانشگاه تهران، در رتبه‌بندی Nature Index، ایران با انتشار ۳۰۲۲۱ مقاله در حوزه هوش مصنوعی، در بین کشورهای برتر این حوزه جایگاه سیزدهم را در اختیار دارد.
علاوه بر این، طبق رتبه‌بندی SCImago که در سال ۲۰۲۰ انجام شده، ایران در رتبه پانزدهم جهان و رتبه اول در غرب آسیا در زمینه هوش مصنوعی قرار گرفته است.
بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ کشور نیز که روی هوش مصنوعی ایرانی فعالیت می‌کنند، رتبه‌های جهانی بسیار خوبی کسب کرده‌اند. به عنوان مثال، در جدول برترین سازمان‌های پژوهشی در زمینه هوش مصنوعی، دانشگاه تهران رتبه ۵۹ را در بین ۱۰۰ موسسه برتر در اختیار گرفته است.
باید به این نکته هم اشاره کنیم که ایران در رشته مهندسی برق و الکترونیک، که بخشی از هوش مصنوعی است رتبه پانزدهم جهان و رتبه اول غرب آسیا را در اختیار دارد.
طبق رتبه‌بندی CSRankings نیز در سال ۲۰۲۱ – ۲۰۲۲، دانشگاه صنعتی شریف، موسسه تحقیقات علوم بنیادی IPM و دانشگاه علم و صنعت ایران در بین ۱۰۰ موسسه برتر آسیا که بر روی هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند، قرار گرفته‌اند.
بیشتر بخوانید: آینده هوش مصنوعی
کاربرد هوش مصنوعی در ایران
همان طور که اشاره کردیم، عملکرد و محبوبیت هوش مصنوعی روز به روز در حال افزایش است. هوش مصنوعی توانایی یک سیستم یا یک برنامه برای تفکر و یادگیری ماشینی از تجربه را ارتقا می‌دهد.
همین امر نیز باعث شده تا هوش مصنوعی در ایران و سایر کشورها، کاربردهای بسیار زیادی پیدا کند. از کاربردهای هوش مصنوعی در ایران می‌توان به این موارد اشاره کرد:
۱) کاربرد هوش مصنوعی ایرانی در تجارت الکترونیک
فناوری هوش مصنوعی این امکان را برای کسب و کارهای آنلاین فراهم می‌کند که بتوانند با مشتریان خود تعامل بهتری داشته باشند و کیفیت ارائه خدمات خود را تا حد زیادی، بالا ببرند. به عنوان مثال، دستیارهای خرید مجازی و چت بات‌ها به بهبود تجربه کاربر در هنگام خرید آنلاین کمک می‌کنند. یعنی این دستیاران می‌توانند در صورت نیاز با مشتریان تعامل داشته باشند، بدون این که نشان دهند انسان نیستند و ربات هستند!
به عنوان یک مثال دیگر، هوش مصنوعی می‌تواند به کاهش احتمال کلاهبرداری از کارت‌های اعتباری نیز کمک شایانی کند. فقط کافی است الگوهای کلاهبرداری به صورت کد نویسی شده در اختیار هوش مصنوعی کمپانی‌ها قرار گیرد.
۲) کاربردهای هوش مصنوعی در آموزش
اگرچه بخش آموزش بیشترین تأثیرپذیری از انسان را دارد، اما هوش مصنوعی به آرامی شروع به ریشه دوانی در این بخش نیز کرده است. هوش مصنوعی به افزایش بهره‌وری دانشکده‌ها کمک کرده و موجب شده تا بیشتر بر روی دانشجویان تمرکز کنند و روند آموزش، کیفیت بیشتری پیدا کند.
علاوه بر این، هوش مصنوعی می‌تواند به مربیان در انجام وظایف غیر آموزشی مانند، درجه‌بندی مدارک، تنظیم و تسهیل تعاملات والدین و سرپرستان، مدیریت ثبت‌نام و … نیز کمک کند.
امروزه هوش مصنوعی‌هایی طراحی شده که می‌توانند با خلق کاراکترهای دیجیتالی با کیفیت که امکان تشخیص‌شان از کاراکترهای واقعی، واقعا سخت است، سخنرانی‌های ویدیویی، کنفرانس و … برگزار کنند.
حتی بدون دخالت مستقیم مدرس یا معلم، دانش آموز می‌تواند از طریق دستیاران صوتی مبتنی بر هوش مصنوعی، به فایل‌های آموزشی اضافی دسترسی پیدا کند.
از طرفی، با استفاده از فناوری‌های برتر هوش مصنوعی، می‌توان از تکنیک‌های فراشخصی‌سازی برای نظارت کامل بر داده‌های دانش‌آموزان استفاده کرد و عادت‌ها، طرح‌های درسی، راهنمای مطالعه و … را تولید کرد.
۳) کاربردهای هوش مصنوعی در ناوبری
بر اساس تحقیقات MIT، فناوری GPS مبتنی بر داده‌های هوش مصنوعی، می‌تواند بهترین مسیر و ایمن‌ترین آن را در اختیار کاربران قرار دهد. امروزه استارتاپ‌های فعالی مثل تپ‌سی و اسنپ، هوش مصنوعی را تا حدودی وارد چرخه خدمات خود کرده‌اند.
۴) کاربردهای هوش مصنوعی در مراقبت‌های بهداشتی
هوش مصنوعی کاربردهای متنوعی در بخش مراقبت‌های بهداشتی نیز پیدا کرده است که سیستم بهداشت و درمان کشورمان نیز در حال استفاده از این کاربردها است. به تازگی با کمک هوش مصنوعی، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته پزشکی که در انجام عمل‌های جراحی حساس به کار می‌روند، طراحی و ساخته می‌شوند.
همچنین، هوش مصنوعی می‌تواند به تجزیه و تحلیل شرایط یک بیمار با داده‌های آزمایشگاهی و سایر داده‌های پزشکی برای اطمینان از تشخیص زودهنگام کمک کند. از طرفی، به تازگی از هوش مصنوعی و به کمک ترکیب داده‌های تاریخی و هوش پزشکی برای کشف داروهای جدید استفاده شده است.
۵) کاربردهای هوش مصنوعی ایرانی در کشاورزی
هوش مصنوعی برای شناسایی عیوب و کمبود مواد مغذی در خاک استفاده می‌شود. برای این کار، از برنامه‌های بینایی کامپیوتر، رباتیک و یادگیری ماشین کمک گرفته شده است.
حتی هوش مصنوعی می‌تواند محل رشد علف‌های هرز را تجزیه و تحلیل کند. ربات‌های هوش مصنوعی می‌توانند به برداشت محصولات با حجم بالاتر و سرعت بیشتر نسبت به کارگران انسانی نیز کمک کند.
۶) کاربردهای هوش مصنوعی در امنیت داده‌ها
بسیاری از مردم بر این باورند که هوش مصنوعی ai حال و آینده بخش فناوری است. بسیاری از رهبران صنعت از هوش مصنوعی برای اهداف مختلفی استفاده می‌کنند، ارائه خدمات ارزشمند و آماده‌سازی شرکت‌ها برای آینده مثال‌هایی برای این اهداف و کاربردها هستند.
امنیت داده‌ها که یکی از مهم‌ترین دارایی‌های هر شرکت فناوری محور است، یکی از رایج‌ترین و حیاتی‌ترین بخش‌ها برای استفاده از هوش مصنوعی به شمار می‌رود.
تامین امنیت داده‌ها برای هر مؤسسه‌ای برای برآوردن وظایف قانونی و عملیاتی حیاتی است. این کار در حال حاضر به همان اندازه که اهمیت دارد، دشوار نیز شده است و بسیاری از کسب‌وکارها راه‌حل‌های امنیتی مبتنی بر هوش مصنوعی را به کار می‌گیرند تا داده‌های مشتریان خود را از دست افراد نادرست دور نگه دارند.
در این زمینه، هوش مصنوعی در ایران می‌تواند
- تهدیدات ناشناخته را شناسایی کند.
- نقص‌های امنیتی را برطرف نماید.
- از تهدیدات سایبری پیشگیری به عمل آورد.
- به تهدیدات موجود، پاسخ دهد.
یکی از حوزه‌هایی که طی سال‌های اخیر به شدت تحت تاثیر فناوری هوش مصنوعی بوده، احراز هویت است. فرایندهای احراز هویت، بخش قابل توجهی از پلتفرم‌ها، شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها، ابزارهای آنلاین و آفلاین، وب‌سایت‌ها و سامانه‌ها را به خود اختصاص داده است.
این در حالی است که احراز هویت آنلاین، به دلیل رونق گرفتن شبکه‌های آنلاین بیش از پیش اهمیت پیدا کرده و آینده هوش مصنوعی می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در این حوزه ایفا کند.
به عنوان مثال، در مورد سامانه‌ها و وب‌سایت‌های داخلی که احراز هویت نیاز دارند، احراز هویت سجام و سامانه ثنا هستند. برای این منظور، یوآیدی از پیشرفته‌ترین زیرشاخه‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی نظیر یادگیری ماشین و تشخیص چهره استفاده کرده است.
به لطف استفاده از این فناوری‌ها، یوآیدی قادر است حتی بدون نیاز به پسوردهای پیچیده و فراموش شدنی که اغلب کاربران را به دردسر می‌اندازند، تنها با تشخیص آنلاین و در لحظه چهره کاربران، فرایند احراز هویت آن‌ها را تکمیل کند.
سایر کاربردهای هوش مصنوعی در ایران که به مرور شاهد استفاده از آن‌ها خواهیم بود، عبارتند از:
- کاربردهای هوش مصنوعی در امور مالی
- کاربردهای هوش مصنوعی در چت بات‌های بومی
- کاربردهای هوش مصنوعی در بازاریابی
- کاربردهای هوش مصنوعی در رسانه‌های اجتماعی
- کاربردهای هوش مصنوعی در سفر و حمل‌ونقل
- کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت خودرو
بیشتر بخوانید: خطرات هوش مصنوعی
شرکت های هوش مصنوعی در ایران
همان طور که اشاره کردیم، هوش مصنوعی ترکیبی از تکنیک‌های یادگیری ماشینی و یادگیری عمیق است. انواع مدل‌های هوش مصنوعی با استفاده از حجم وسیعی از داده‌ها آموزش می‌بینند تا توانایی تصمیم‌گیری هوشمندانه را به دست آورند.
شرکت‌های ایرانی زیادی نیز در زمینه‌ی هوش مصنوعی فعالیت دارند و به استفاده یا ارائه خدمات مبتنی بر AI مشغول هستند. از شرکت های هوش مصنوعی در ایران می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- یوآیدی
- مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت (بزرگترین شرکت هوش مصنوعی ایران)
- دیتاک
- فرآیند مدار پیشرو
- امن موج
- دیتامون
- فناپ
- ایبو
- راهکار پردازش ژرف (روشن)
- فن‌آفرینان زندگی نو (لایف وب)
- پایگاه جامع تحلیل محتوا
- رایاداده
- فناوران اطلاعات سخن
- پردازش هوشمند نور
- رباتیک و هوش مصنوعی نوژان
- گنج آفرینان تابان ایده (پلتفرم هوش مصنوعی رهام)
- تحلیل افزار طوبی تک
- ژرفیران
- آرمان رایان شریف
- تحلیل افزار مبتکر میراث
- سحاب پرداز
- مشاوران مدیریت هما پلاس
- تکسوس
- سیستم نگر ساینا
- نظربین
- خورشید سافت
- عصر گویش پرداز
- داده پرداز نوین
- فراگستر
نوع خدمات دهی و سرویس دهی هر یک از این شرکت‌ها با هم متفاوت بوده و بازار کار و کاربران اختصاصی خود را دارند. در عرصه‌ی جهانی و بین‌المللی نیز :
- طبق گزارش Statista، انتظار می‌رود درآمد حاصل از بازار نرم‌افزار هوش مصنوعی (AI) در سراسر جهان تا سال ۲۰۲۵ به ۱۲۶ میلیارد دلار برسد.
- طبق گزارش Gartner، حدود ۳۷ درصد از سازمان‌ها، هوش مصنوعی را به شکلی پیاده‌سازی کرده‌اند. تعداد شرکت‌هایی هم که از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند، در چهار سال گذشته ۲۷۰ درصد رشد داشته است.
- طبق گفته‌های Servion Global Solutions، تا سال ۲۰۲۵، ۹۵ درصد از تعاملات کسب و کارها با مشتریان توسط هوش مصنوعی انجام می‌شود.
- گزارش اخیر Statista در سال ۲۰۲۰ نیز نشان می‌دهد که احتمالا بازار جهانی هوش مصنوعی تقریباً ۵۴ درصد رشد سالانه داشته باشد و به ۲۲.۶ میلیارد دلار برسد.
محصولات هوش مصنوعی در ایران
با تعدادی از شرکت‌های هوش مصنوعی ایرانی در بخش قبل آشنا شدید. هر یک از این کسب‌وکارها و شرکت‌ها، بر اساس نیاز کاربران ایرانی و بازار، اقدام به طراحی و ساخت محصولات مختلفی کرده‌اند که بر مبنای هوش مصنوعی (AI) هستند. به مرور زمان و با افزایش دانش در این زمینه نیز توسعه داده خواهند شد.
محصولات هوش مصنوعی در ایران تنوع بسیار بالایی دارند که کارایی و کاربردشان با هم متفاوت است. از این محصولات مبتنی بر AI می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرائت کنتورهای هوشمند آب برای بخش کشاورزی و صنایع توسط سامانه مُداب
- دستگاه همودیالیز کنترل کیفیت دیالیز خون، محصول شرکت دانش‌بنیان آریا طب فیروز
- سامانه “مُدام” جهت برنامه‌ریزی خاموشی‌های تابستان
- سیستم احراز هویت غیر حضوری، ساخته شده توسط شرکت دانش‌بنیان دیبا رایان
- آنی‌یاب، نرم‌افزاری برای یافتن اشیاء گمشده
- لیگالند، نرم‌افزاری برای پروژه‌های حقوقی شرکت‌ها، ساخته شده توسط شرکت دانش‌بنیان فدنا
- سیستم تلفن ابری ساخته شده توسط شرکت دانش‌بنیان طرح و توسعه پردازش همکاران
- دستیار هوشمند سازمانی باتاوا
- ربات پاسخگوی هوشمند هوشتل
- فارس آوا، نرم افزار تبدیل گفتار به متن در زبان فارسی
پروژه های هوش مصنوعی در ایران
جدا از محصولات هوش مصنوعی در ایران، تیم‌های ایرانی مختلفی مشغول فعالیت روی پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی هستند. زمینه فعالیت هر یک از این تیم‌ها به سبب ماهیت و کارایی که دارند، متفاوت بوده و نمی‌توان به صورت جامع تمامی پروژه‌ها را معرفی کرد، چرا که خود تیم توسعه دهنده نیز تا نهایی شدن محصول و تست آن، اطلاعات زیادی منتشر نکرده است.
اما از پروژه‌های هوش مصنوعی در ایران، می‌توان به این موارد اشاره کرد که عبارتند از:
- تبدیل متن به صوت
- تبدیل صدا به متن
- راه‌اندازی مرکز تماس هوشمند
- جستجوگر اختصاصی سایت
- نرم‌افزار تشخیص چهره
- پلاک خوان هوشمند
- تبدیل عکس به متن فارسی
- نرم افزار پردازش تصویر با هوش مصنوعی
- سامانه پردازش تصاویر ترافیکی شهری و بیرون شهری
تاریخچه هوش مصنوعی در ایران
در رابطه با تاریخچه هوش مصنوعی در ایران، اطلاعات دقیقی در دست نیست و نمی‌توان زمان مشخصی را به عنوان زمان ورود AI به ایران تعریف کرد، چرا که هوش مصنوعی از زمانی که در کل دنیا به یک بحث داغ و ویژه در بین کارشناسان حوزه کامپیوتر تبدیل شده بود، کم کم وارد ایران شد و به طرق مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت.
اما در رابطه با تاریخچه هوش مصنوعی در ایران لازم است به یک فرد ایرانی به نام پروفسور کارو لوکاس اشاره کنیم. وی در اصفهان به دنیا آمده است و به‌عنوان بنیانگذار و مدیر “قطب کنترل و پردازش هوشمند” شناخته می‌شود. پروفسور کارو لوکاس تاثیر و نقش بسزایی در وارد شدن این تکنولوژی به صنعت ایران ایفا کرده بود.
در رابطه با تاریخچه جهانی هوش مصنوعی، می‌توان چنین گفت :
به لطف متفکران قدیم، هوش مصنوعی در دهه ۱۷۰۰ و پس از آن مطرح شد. فلاسفه همواره می‌اندیشیدند که تفکر انسان چگونه می‌تواند به شکل مصنوعی و ماشینی درآمده و توسط ماشین‌های هوشمندی به جز انسان، دستکاری شود.
در این بین، تفکراتی که بیش از پیش به هوش مصنوعی توجه ویژه نشان دادند، به فلاسفه کلاسیک، ریاضی‌دانان و منطق‌دانانی می‌توان اشاره کرد که نمادها را به صورت مکانیکی دستکاری کردند و در نهایت منجر به اختراع کامپیوتر قابل‌برنامه‌ریزی به نام کامپیوتر آتاناسوف بری (ABC) در دهه ۱۹۴۰ شدند.
اختراع این کامپیوتر بیشترین تاثیر را در هر چه بیشتر شناخته شدن هوش مصنوعی ایفا کرد و موجب شد تا انگیزه و اشتیاق روز افزونی برای فعالیت در این صنعت نوپا در بین دانشجویان رشته‌های مرتبط با کامپیوتر و فیزیکدانان ایجاد شود.
اختراع کامپیوتر آتاناسوف بری، الهام‌بخش دانشمندان شد تا ایده خلق “مغز الکترونیک” یا همان “هوش مصنوعی” رنگ و بوی واقعیت به خود پیدا کند. تقریبا یک دهه گذشت تا نمادهای هوش مصنوعی، تبدیل به رشته‌ای شوند که اکنون می‌شناسیم.
آلن تورینگ از ریاضی‌دانانی بود که آزمونی را پیشنهاد داد و توانایی ماشین را برای تکثیر اعمال انسان گونه، به میزانی که قابل تمایز از رفتار خود انسان نباشد، اندازه‌گیری می‌کرد.
پس از این دهه بود که عبارت “هوش مصنوعی” در طول کنفرانس تابستان در دانشکده دارتموث در میانه دهه ۱۹۵۰ توسط جان مک کارتی، دانشمند علوم شناختی و کامپیوتر، برای اولین بار به کار برده شد و رشته‌ای تحت عنوان هوش مصنوعی ai وارد دانشگاه‌ها شد.
از آن زمان تا به اکنون، شاهد پیشرفت با شتاب هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف هستیم که Chat GPT جزو مشهورترین نسخه‌های عرضه شده است. کشورمان ایران نیز از این قافله عقب نمانده و تیم‌های جوان و باانگیزه زیادی در زمینه‌ی هوش مصنوعی فعالیت دارند و به استفاده یا ارائه خدمات مبتنی بر AI مشغول هستند.
جمع بندی
هر یک از تیم‌ها و شرکت‌هایی که در این مقاله به آن‌ها اشاره کردیم، بر اساس نیاز کاربران و بازار، به طراحی و ساخت محصولات مختلفی مشغولند که بر مبنای هوش مصنوعی (AI) پایه‌ریزی شده‌اند.
جدای از محصولات هوش مصنوعی، پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی زیادی نیز در حال توسعه و ارتقا هستند که زمینه فعالیت هر یک از این تیم‌ها به سبب ماهیت و کارایی‌شان، متفاوت بوده و خود تیم توسعه‌دهنده نیز تا نهایی شدن محصول و تست آن، اطلاعات زیادی منتشر نکرده است.
هوش مصنوعی در حال درنوردیدن تمامی صنایع و تکنولوژی‌های پیشرفته روز است و اگر به آن کم توجهی یا بی‌توجهی شود، می‌تواند در آینده تاثیرات بسیار بد و نامطلوبی بر صنعت کشور بگذارد.
