اختلاف کارگری و کارفرمایی یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی است که افراد در سامانه روابط کار با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. از این رو آگاهی از انواع اختلافات کارگری و کارفرمایی و آشنایی با مراجع حل این اختلافات برای هر فرد یکی از واجبات است. از این رو در این مطلب از یوآیدی قصد داریم، به بررسی جزئیاتی در خصوص انواع اختلافات کارگری و کارفرمایی بپردازیم. برای کسب اطلاعاتی در این زمینه دعوت می‌کنم که تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
اختلاف کارگر و کارفرما چگونه قابل پیگیری است؟
معمولا در روابط بین کارگر و کارفرما اگر مشکل یا اختلافی به وجود آید، تا جای ممکن سعی می‌شود که به جای ارجاع اختلافات کارگری و کارفرمایی به مراجع قضایی و دادگستری از نهادهای میانجی‌گر و شوراهای صنفی استفاده شود. زیرا ارجاع این اختلافات به مراجع قضایی تحت شرایط خاصی می‌تواند عواقب غیر قابل جبرانی را در پی داشته باشد.
انواع اختلافات کارگری و کارفرمایی
اختلافات کارگری و کارفرمایی را می‌توان در دو گروه مختلف مورد بررسی قرار داد.
۱) اختلافات فردی و اختلافات جمعی
۲) اختلافات حقوقی و اختلافات صنفی
برای روشن شدن بیشتر این موضوع در ادامه جزئیات هر یک از این نوع از اختلافات را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱) اختلافات فردی و اختلافات جمعی
اختلافات فردی یا خصوصی به اختلاف یک کارفرما با کارگر اطلاق می‌شود. این در حالی است که اختلافات بین کارگران و سازمان‌های کارگری با کارفرما یا سازمان‌های کارفرمایی در گروه اختلافات جمعی قرار می‌گیرد.
لازم به توضیح است که اختلافات جمعی در صورتی شکل گروهی به خود می‌گیرد که تشکل‌های کارگری قوی پشت آن باشد که از کارگران طرف اختلاف با کارفرما حمایت کنند. زیرا در بسیاری از موارد اختلاف کارفرما با کارگران متعددی که عضو تشکلی نباشند، هنگام دسته‌بندی در گروه اختلافات فردی قرار می‌گیرد. از این رو می‌توان گفت که شناخت دقیق اختلاف، اتفاق و اتحاد به ویژه در تشکل‌های کارگری که طرف اختلاف آنها کارفرمایان هستند، بسیار ضروری و موثر است.
۲) اختلافات حقوقی و اختلافات صنفی
اختلافات حقوقی به تمامی اختلافات موجود در تفسیر یا اجرای قوانین، مقررات و قرار دادهای فردی یا جمعی کار اطلاق می‌شود. اختلاف صنفی نیز عبارت است از اختلاف گروهی کارگران با کارفرما یا کارفرمایان بر اساس قرارداد موجود است کار که حقوق و منافع جمعی و گروهی کارگران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
طبق تقسیم‌بندی عنوان شده در این بخش، این دو نوع اختلاف در بسیاری از موارد با هم انطباق و هماهنگی دارند. به این ترتیب در بیشتر موارد اختلافات فردی کارگر و کارفرما همان اختلافات مربوط به تفسیر و اجرای قانون یا قرارداد کار است. بنابراین می‌توان گفت که این نوع اختلافات بیشتر جنبه حقوقی دارد. این در حالی است که در مذاکرات گروهی، نمایندگان کارگران بر سر کسب امتیازات اقتصادی جدید و شرایط کاری بهتر اختلاف پیدا می کنند.
نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد، لزوم رسیدگی به اختلافات حقوقی است که بیشتر ماهیت حقوقی و قضایی خواهد داشت. این در حالی است که برای حل اختلافات دسته دوم، ملاحظات اقتصادی اهمیت به سزایی دارد. از این رو در حل این اختلافات باید به جنبه‌های اقتصادی نیز توجه شود.
راه‌های موجود برای حل اختلاف کارگری و کارفرمایی
معمولا بسته به نوع اختلافات و موقعیت اقتصادی و اجتماعی موجود راه‌های مختلفی برای حل این اختلافات پیشنهاد می‌شود. در ادامه برخی از راه‌های موجود در این زمینه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
۱) تسلیم طرف مقابل با تحمیل اراده
استفاده از این روش تا حد زیادی به توان مالی کارفرما و موقعیت اجتماعی او بستگی دارد. از این رو تشکل‌های کارگری یا کارفرمایان با در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی و با توجه به قوانین عرضه و تقاضا می‌توانند یکی از طرفین را مجبور به انجام خواسته‌های خود کنند. این روش معمولا عواقب اقتصادی و اجتماعی بسیاری را در پی دارد. از این رو استفاده از روش مجبور کردن یک طرف برای انجام یک کار معمولا چندان منطقی نیست.
۲) مذاکره و سازش بین کارگر و کارفرما
در این روش حل اختلاف معمولا طرفین مذاکره، پس از گفتگو به نقطه نظرات مشترک یا نزدیک به هم می‌رسند. بنابراین می‌توان گفت که در این روش مذاکره موفق کلید رسیدن به تمامی مقاصد و خواسته‌ها است. در حالت کلی مذاکره و سازش کلید حل اختلافات فردی و جمعی است. اما در این مقوله باید به منافع طرفین نیز توجه شود.
۳) استفاده از روش داوری
در حل اختلاف کارگری و کارفرمایی استفاده از روش داوری به دو صورت انجام می‌شود:
- داوری اجباری یا قضایی
- داوری اختیاری
همانگونه که از نامشان پیداست، این داوری بسته به نیاز بنا به اختیار خود طرفی یا بر اساس صلاح‌دید بنگاه دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اهمیت داوری از آنجا ناشی می‌شود که حضور شخص ثالث که در جریان داوری منفعتی نصیب او نخواهد شد، می‌تواند تا حد زیادی از سوء تفاهمات پیشگیری کند. در نتیجه میزان سوءتفاهم نیز تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
۴) رسیدگی کیفری
با توج به مقررات قانون کار، در بسیاری از موارد تخلف کارفرما بعد کیفری دارد و در مراجع دادگستری قابل رسیدگی هستند. از این رو مجازات متخلف و استرداد حق یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های رسیدگی کیفری است.
حل اختلاف کارگر و کارفرما توسط چه مراجعی انجام می‌شود؟
بر اساس قانون کار در صورتی که بین کارگز و کارفرما اختلافی پیش آید، سعی بر این است که قبل از مراجعه به مراجع قضایی و دادگستری، نهادهای میانجی‌گر و شوراهای صنفی در مورد حل اختلافات پیش آمده پیش قدم شوند. این مراجع عبارتند از:
- شورای اسلامی کار و انجمن‌های صنفی
شورای کار در حقیقت به نمایندگان کارگران در کارگاه‌ها اطلاق می‌شود. انجمن صنفی نیز یک تشکل غیردولتی و نماینده کارفرمایان و کارگران شاغل در یک صنف خاص است. - هیئت تشخیص روابط کارگر و کارفرما
هیئت تشخیص معمولا از سه نفر تشکیل می‌شود. در این هیئت یک نفر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی، یک نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار هر استان و یک نفر نماینده مدیران صنایع حضور دارند. - هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما
هیئت حل اختلاف هر استان نیز معمولا شامل ۹ نفر است. این اعضا معمولا شامل سه نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان یا کانون انجمن‌های صنفی کارگران و یا مجمع نمایندگان کارگران واحدهای منطقه، سه نفر نماینده کارفرمایان به انتخاب مدیران واحدهای منطقه و سه نفر نماینده کارفرمایان به انتخاب مدیران واحدهای منطقه و سه نفر نماینده دولت (مدیر کل کار و امور اجتماعی، فرماندار و رئیس دادگستری محل و یا نمایندگان آنها) است که برای مدت ۲ سال تشکیل می‌شود.
