همانگونه که می‌دانید فعالیت بسیاری از مشاغل به صورت شبانه‌روزی است. بعضی از کارخانه‌ها، کارگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز دولتی فعالیت خود را در طول شب نیز متوقف نمی‌کنند. به این ترتیب لازم خواهد بود که کارمندان و کارگرانی که در این مراکز اشتغال دارند، در طول شب نیز مشغول به کار باشند. از این رو آشنایی با تعریف شب کاری و نحوه عملکرد کارمندان در شیفت شب بر اساس قانون کار، یکی از الزاماتی است که باید به آن توجه شود.
با توجه به اهمیت این موضوع در این مطلب از یوآیدی قصد داریم نکاتی را در مورد شب کاری و قوانین وضع شده در این زمینه با شما به اشتراک بگذاریم. از این رو برای آشنایی با تعریف شب کاری و قوانین مرتبط با آن در این مطلب همراه ما باشید.
تعریف شب کاری چیست؟
در حالت کلی و بر اساس قوانین حاکم بر سامانه روابط کار افراد شاغل در طول هر شبانه‌روز حداقل ۸ ساعت از زمان خود را در اختیار کارفرما قرار می‌دهند. به این ترتیب وظایف محول شده به آن‌ها بر اساس قرارداد در این زمان مقرر انجام خواهد شد. به این ترتیب که هر فرد شاغلی در طول هفته ۴۴ ساعت از زمان خود را در محیط کار حضور داشته و وظایف محوله را به نحو احسنت انجام دهد.
ساده‌ترین تعریفی که از ساعت کاری می‌توان ارائه کرد این است که هر کارمند یا کارگری هر روز صبح راس ساعت مقرری در محل کار حاضر می‌شود و پس از ۸ ساعت، تایم کاری او تمام می‌شود. اما با بزرگ‌تر شدن جوامع و افزایش نیاز از سمت مشتریان، نیاز به ارائه خدمات شبانه‌روزی و یا تولید محصول به صورت کار مداوم در برخی شغل‌ها احساس می‌شود. زیرا هدف نهایی برطرف کردن نیازهای جامعه به بهترین شکل ممکن است. از این رو تعریف شب کاری و اضافه شدن شیفت کاری شب نیز در سازمان‌ها پدیدار شده است.
بر اساس قوانین مصوبه، تعریف شب کاری عبارت است از فعالیت نیروهای کار از ساعت ۲۲ شب تا ۶ صبح. از این رو تمامی افرادی که در این ساعت و یا بخشی از آن فعالیت می‌کنند، به عنوان افراد شاغل در شیفت شب شناخته می‌شوند. لازم به توضیح است که قوانین پرداخت حقوق و دستمزد به این افراد نیز دقیقا مطابق با استانداردهای موجود در سامانه روابط کار صورت می‌گیرد.
از این رو افراد شب کار نیز در صورت داشتن هر گونه شکایت از کارفرمای خود لازم است که با احراز هویت در سامانه روابط کار نسبت به ثبت درخواست خود اقدام کنند.
محاسبه نرخ شب کاری برای کارمندان شب کار به چه شکلی انجام می‌شود؟
قبل از این‌که بخواهیم در مورد نحوه محاسبه نرخ شب کاری صحبت کنیم، باید بدانید که شب کاری گونه‌های مختلفی دارد. به این ترتیب که برخی از افراد به صورت دائم در شیفت شب مشغول به کار هستند. اما برخی دیگر به صورت نوبتی در شیفت شب مشغول به کار هستند. اما بر اساس قانون، پرداخت فوق‌العاده شب کاری تنها به افرادی تعلق می‌گیرد که در طول ماه شیفت کاری آن‌ها گردش نداشته باشد. به عبارت دیگر فوق‌العاده شب کار به افرادی پرداخت می‌شود که همیشه در شیفت شب مشغول به کار هستند.
طبق توضیحات ارائه شده افرادی که همیشه شب کار هستند، علاوه بر دستمزد عادی خود ۳۵ درصد اضافه بر مزد نیز دریافت می‌کنند. البته لازم به توضیح است که برخی از افراد تنها بخشی از تایم کاری خود را در شیفت شب سپری می‌کنند. بنابراین تنها بخشی از تایم کاری که در شیفت شب آن‌ها قرار دارد، شامل ۳۵ درصد دستمزد اضافه خواهد بود.
نکته قابل توجهی که در این زمینه وجود دارد این است که کارگران شاغل در شیفت شب نیز مانند سایر کارگران باید در روزهای جمعه تعطیل باشند. اما در شرایطی که این افراد جمعه شب را در محل کار حاضر شوند، حتی اگر شب دیگری در طول هفته را به عنوان تعطیلی عادی خود به استراحت بپردازند، علاوه بر دستمزد اضافه شب‌کاری، باید ۴۰ درصد حق روز تعطیلی هفتگی نیز به حقوقشان اضافه شود.
البته لازم به توضیح است که برای ایجاد محدودیت در میزان حقوق دریافتی افراد شاغل در شیفت شب، این افراد تنها امکان دریافت حقوق ۷۵ درصد بیش از حقوق عادی خود دارند که در آن مجموع فوق‌العاده شب‌کاری به میزان ۳۵ درصد و فوق‌العاده جمعه شب به میزان ۴۰ درصد است.
همچنین توجه داشته باشید که برای کارگران شاغل در شیفت شب و کارگران شاغل در محیط‌های کاری سخت و خطرناک، اضافه کاری ممنوع و خطرناک است. بنابراین کارفرما نمی‌تواند از آن‌ها درخواست اضافه کار کند.
آغاز و پایان شب کاری در چه بازه‌ای صورت می‌گیرد؟
معمولا زمان آغاز شیفت شب ساعت ۲۲ و زمان اتمام آن نیز ۶ صبح است. از این رو تمام افرادی که زمان فعالیت شغلی آن‌ها در این بازه باشد، مشمول قوانین شیفت شب خواهند بود. البته لازم به توضیح است که این امکان وجود دارد که در برخی از کارگاه‌ها یا کارخانه‌ها، اولین شیفت کاری از ساعت ۶ صبح الی ۲ بعد از ظهر باشد. به این ترتیب شیفت دوم کاری از ساعت ۲ بعد از ظهر الی ۱۰ شب خواهد بود. تحت چنین شرایطی هر دو شیفت کاری به عنوان شیفت کاری روزانه تلقی می‌شود. از این رو نیروهای کار نمی‌توانند از مزایای شب‌کاری بهره بجویند.
کار در شیفت شب چه مزایای دارد؟
شب کاری و داشتن فعالیت شغلی مداوم در شب، معمولا منجر به کاهش عملکرد افراد در طولانی‌مدت می‌شود. بنابراین شب کاری عواقب زیادی بر روی سلامت جسمانی افراد دارد. به همین خاطر است که برای این نوع کار، دستمزد بیشتری در نظر گرفته می‌شود. از این رو شاید بهتر باشد تنها مزیت شب کاری را پرداخت ۳۵ درصد حقوق بیشتر بدانیم.
البته ناگفته نماند که عده بسیار کمی از افراد هستند که ساعت خواب متفاوتی دارند. از این رو ترجیح می‌دهند همیشه در شیفت شب کار کنند. این افراد علاقه دارند که از زمان خود در طول روز برای استراحت و انجام سایر کارها استفاده کنند. به همین دلیل هم است که این افراد ساعت کاری خاص خود را به‌عنوان بهترین و اصلی‌ترین مزیت شغلی خوددر نظر می‌گیرند.
نتیجه‌گیری
هر چند در این مطلب به تعریف شب کاری و مزایای آن پرداختیم. اما به هر حال ممکن است شما در گروه افرادی باشید که هیچ حق و حقوقی را برای شب کاری دریافت نکرده باشید. نکته قابل توجه موجود در این زمینه این است که رعایت همه این قوانین و شیوه‌نامه‌ها الزامی است و به توافق شما و کارفرما بستگی ندارد. از این رو حتی اگر این موارد در قرارداد شما هم ذکر نشده باشد باز هم ملزم به اجرایی شدن خواهد بود. از این رو در هر حالت کارفرما موظف به پرداخت دستمزد شب کاری است. بنابراین در صورت امتناع کارفرما، می‌توانید برای شکایت از کارفرما نسبت به ثبت شکایت در سامانه روابط کار اقدام کنید.
